Ἐν Ἱερᾷ Πόλει Μεσολογγίου τῇ 13ῃ Φεβρουαρίου 2017
Π Ο Ι Μ Α Ν Τ Ο Ρ Ι Κ Η Ε Γ Κ Υ Κ Λ Ι Ο Σ
( ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΥΠ’ ΑΡΙΘ. 90)
Ο ΧΑΡΙΤΙ ΘΕΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΚΟΣΜΑΣ
ΤΗΣ ΑΓΙΩΤΑΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΑΙΤΩΛΙΑΣ ΚΑΙ ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ
Πρός
τόν εὐσεβῆ κλῆρον καί λαόν
τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἱερᾶς Μητροπόλεως.
Εἰσήλθαμε καί ζοῦμε, ἀγαπητοί πατέρες καί ἀδελφοί, μέσα στήν κατανυκτική περίοδο τοῦ Τριωδίου. Ὡς γνωστόν, τό Τριώδιο, διαιρεῖται σέ τρεῖς χρονικές ὑποπεριόδους. Ἡ πρώτη, ἡ εἰσαγωγική περίοδος, ἀπό τήν Κυριακή τοῦ Τελώνου καί τοῦ Φαρισαίου ἕως τήν σημερινή Κυριακή τῆς Τυρινῆς, ὀνομάζεται Πύλη ἤ προφωνήσιμος περίοδος, ἐπειδή εἰσάγει, προαναφωνεῖ καί προκηρύττει τούς ἀγῶνες πού ἔχουμε νά κάνουμε κατά τῶν παθῶν καί τῶν δαιμόνων τήν Ἁγία Τεσσαρακοστή.
Ἀπό αὔριο εἰσερχόμαστε στή δευτέρα περίοδο, τήν μεγαλύτερη χρονικά, τήν Μεγάλη Τεσσαρακοστή, ἡ ὁποία τελειώνει τήν Παρασκευή πρό τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου Λαζάρου, γιά νά φθάσουμε στήν τρίτη περίοδο, τήν Ἁγία καί Μεγάλη Ἑβδομάδα.
Μέσα στή Μεγάλη Τεσσαρακοστή καλούμαστε νά ζήσουμε κατανυκτικές Θεῖες Λειτουργίες, ἀκολουθίες κατ’ ἐξοχήν διδακτικές καί ἐνισχυτικές, νά τιμήσουμε μεγάλες μορφές καί ἅγια γεγονότα, νά ἀγωνισθοῦμε ἐνισχυόμενοι ἀπό ὅλα αὐτά, ὥστε νά ἀποβάλλουμε τά πάθη μας, νά καλλιεργήσουμε τίς ἀρετές νά γίνουμε ἄξιοι, δοχεῖα τῆς Θείας Χάριτος.
Μέ τήν παρούσα Ἐγκύκλιο, θέλω μέ μεγάλη συντομία, μέ ἁπλότητα καί προσοχή, νά ἀναφερθῶ στά ἅγια γεγονότα πού ζοῦμε καί ἑορτάζουμε στίς λατρευτικές συνάξεις, στά πνευματικά ὅπλα πού μᾶς προσφέρει ἡ Ἐκκλησία μας τήν Μεγάλη Τεσσαρακοστή, καί νά παρακαλέσω πατρικά ὅλοι μας νά τά ἀξιοποιήσουμε ὥστε νά γίνη ὁ πνευματικός μας ἀγώνας ἀποτελεσματικός.
Ἡ Ἁγία Τεσσαρακοστή, ὅπως εἴπαμε, ἀρχίζει ἀπό αὔριο, Καθαρά Δευτέρα, μέ αὐστηρά, βέβαια, νηστεία. Ἡ νηστεία αὐτή σημαίνει ἀντίστροφο πορεία τοῦ ἀνθρώπου πρός τόν Χριστό καί τή σωτηρία του.
Ἄν ἡ ἄρνησι τοῦ Ἀδάμ νά νηστεύση στόν ἐπίγειο παράδεισο, ἔφερε σέ αὐτόν τήν ἀπώλεια τοῦ Παραδείσου, μέ τήν ἐφαρμογή τῆς νηστείας, τώρα ὁ χριστιανός, θά βρῆ τό δρόμο γιά νά κερδίση τόν οὐράνιο παράδεισο.
Ἡ Ἐκκλησία μας πάντοτε τονίζει ὅτι ἡ νηστεία δέν εἶναι μόνο νηστεία τροφῶν, ἀλλά καί νηστεία ἀπό τά πάθη μας. «Ἀληθής νηστεία ἡ τῶν κακῶν ἀλλοτρίωσις, ἐγκράτεια γλώσσης, θυμοῦ ἀποχή, ἐπιθυμιῶν χωρισμός, καταλαλιᾶς, ψεύδους καί ἐπιορκίας» (ἰδιόμελον Καθαρᾶς Δευτέρας).
Ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστή περιλαμβάνει πέντε Κυριακές. Ὅλες αὐτές τίς Κυριακές τελεῖται ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου καί ὄχι τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου. Ἰδιαιτέρα σημασία ἔχουν οἱ Κυριακές αὐτές ἀλλά καί μερικά Σάββατα, γιά τά γεγονότα καί τά πρόσωπα στά ὁποῖα οἱ ἡμέρες αὐτές εἶναι ἀφιερωμένες.
Τό Σάββατο τῆς Α’ Ἑβδομάδος εἶναι ἀφιερωμένο στόν μεγαλομάρτυρα Θεόδωρο τόν Τήρωνα μέ ἀνάμνησι τοῦ διά τῶν κολλύβων θαύματος τοῦ ἁγίου, διά τοῦ ὁποίου διεφύλαξε τούς χριστιανούς ἀπό τήν κατάλυσι τροφῶν, οἱ ὁποῖες, κατά διαταγή τοῦ Ἰουλιανοῦ του Παραβάτου, εἶχαν μιανθῇ κρυφά μέ αἷμα εἰδωλοθύτων.
Ἡ πρώτη Κυριακή εἶναι ἀφιερωμένη στόν θρίαμβο τῆς Ὀρθοδοξίας καί γι΄ αὐτό λέγεται Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας. Μᾶς ὑπενθυμίζει τή νίκη καί τόν θρίαμβο τῆς πίστεώς μας ἐναντίον τῆς πλάνης τῶν αἱρέσεων, τοῦ κόσμου, τῆς ἁμαρτίας. Πανηγυρίζουμε τήν μεγάλη νίκη τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας καί θερμά παρακαλοῦμε τόν Κύριο καί ἀρχηγό τῆς πίστεώς μας νά στερεώση στίς ψυχές μας τήν ἁγία καί ἀμώμητο πίστι τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, τῶν Πατέρων, τῶν Μαρτύρων, τῶν Ὁμολογητῶν, τῶν Ὁσίων, τῶν Νεομαρτύρων.
Ἡ δευτέρα Κυριακή εἶναι ἀφιερωμένη στή μνήμη τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος προβάλλεται καί τιμᾶται ἀπό τήν Ἐκκλησία μας ἀφ’ ἑνός γιά νά μᾶς διδάξη τήν ἄσκησι, τή νηστεία, τήν ἐγκράτεια, τήν προσευχή, ἀφοῦ ὁ ἴδιος ὁ ἅγιος καλλιέργησε τίς ἀρετές αὐτές, ἀφ’ ἑτέρου, ὡς ὁμολογητής καί ἀγωνιστής τῆς ὀρθοδόξου πίστεως κατά τῶν αἱρετικῶν καί ἐχθρῶν τῆς ὀρθοδοξίας, νά μᾶς ἐμπνεύση καί νά μᾶς ἐνισχύση ὥστε νά ὁμολογοῦμε «λόγοις καί ἔργοις» τήν ὀρθόδοξο πίστι μας, τήν ὁποία τήν προηγούμενη Κυριακή γνωρίσαμε καλύτερα καί τιμήσαμε.
Ἡ τρίτη Κυριακή λέγεται Κυριακή τῆς Σταυροπροσκυνήσεως. Στό μέσον τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, ἡ Ἐκκλησία μας προβάλλει σέ προσκύνησι τόν Τίμιο καί Πανάγιο Σταυρό. Τόν προβάλλει γιά νά τονίση καί νά ἐνισχύση τούς πιστούς στούς πνευματικούς ἀγῶνες τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς.
Ὅμως, τό πανσεβάσμιο καί πάνσεπτο σύμβολο τῆς ἀμωμήτου πίστεώς μας, ὁ Πανάγιος Σταυρός, μᾶς ὑποδεικνύει καί ποιό εἶναι τό ἀνεκτιμήτου ἀξίας ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου. Μᾶς ὑπενθυμίζει ὅτι γιά τή λύτρωσί μας καί τήν ἀπαλλαγή ἀπό τίς ἁμαρτίες μας καταβλήθηκε ὡς λύτρο, δόθηκε ὡς ἀντάλλαγμα, τό ἀτίμητο Αἷμα τοῦ Σωτῆρος μας, Ἰησοῦ Χριστοῦ. Γι’ αὐτό πρέπει κι ἐμεῖς μέ θερμή εὐγνωμοσύνη νά ἀπαρνηθοῦμε τό ἁμαρτωλό ἐγώ μας, νά ζοῦμε τήν συνεχῆ μετάνοια, νά ζοῦμε τήν ζωή τοῦ Χριστοῦ, γεμάτη ἀπό φῶς καί χάρι Θεοῦ.
Ἡ τετάρτη Κυριακή εἶναι ἀφιερωμένη στόν μεγάλο ὅσιο καί πατέρα, τόν ἄγγελο ἐπί γῆς, τόν ἅγιο Ἰωάννη, συγγραφέα τῆς Κλίμακος καί ἡγούμενο τῆς Μονῆς τοῦ Σινᾶ, ὁ ὁποῖος ἔζησε τόν 6ο αἰῶνα μ.Χ. Συνέγραψε τό βιβλίο «Κλῖμαξ τῶν ἀρετῶν» καί διά τοῦ βιβλίου αὐτοῦ ὁ ἀναγνώστης ἀνακαλύπτει τή νοητή κλίμακα γιά νά ἀνέβη ἀπό τήν ματαιότητα καί τήν φθαρτότητα τοῦ προσκαίρου αὐτοῦ κόσμου, στήν μυστική, τήν ἐσωτερική ὅρασι τῶν θαυμασίων τοῦ Θεοῦ.
Μᾶς καλεῖ ἡ Ἐκκλησία μας νά μελετήσουμε τήν Κλίμακα τοῦ ἁγίου Ἰωάννου γιά νά βοηθηθοῦμε, ἰδιαιτέρως τώρα τήν Μεγάλη Τεσσαρακοστή, νά ἀρνηθοῦμε τά πάθη μας, νά ἀνεβοῦμε ἀπό ἀρετῆς σέ ἀρετή, νά ὁμοιάσουμε καί νά ἑνωθοῦμε μέ τόν Κύριό μας.
Ἡ τελευταία Κυριακή εἶναι ἀφιερωμένη στήν ἁγία Μαρία τήν Αἰγυπτία. Πρό τῶν πυλῶν τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Ἑβδομάδος καί τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου, ἡ Ἐκκλησία μας προσφέρει πρότυπο μετανοίας. Ὁ ἐχθρός τῆς ψυχῆς μας, ὁ διάβολος, μᾶς ἐνοχλεῖ συνεχῶς, μᾶς πιέζει μέ ὅλα τά θελκτικά ὅπλα του νά παραμείνουμε στήν ἁμαρτία καί νά ἀδιαφορήσουμε γιά τή μετάνοια. Ταυτόχρονα μᾶς φέρνει ἀπόγνωσι, ἀγωνίζεται νά μᾶς πείση πώς δέν σωζόμαστε, ἕνεκα τῶν πολλῶν ἁμαρτιῶν μας.
Ἡ Ἐκκλησία μας προβάλλει τήν ἁγία Μαρία τήν Αἰγυπτία, ἡ ὁποία ἦταν βυθισμένη στόν ἄσωτο βίο γιά δεκαεπτά χρόνια. Ὅταν βρέθηκε ἐμπρός στήν εἴσοδο τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως, στά Ἱεροσόλυμα, δέν μπόρεσε νά εἰσέλθη στό Ναό, παρ’ ὅτι προσπαθοῦσε. Συγκλονίστηκε, ἦλθε σέ κατάνυξι, σέ συναίσθησι, σέ αὐτογνωσία καί αὐτομεμψία, μετανόησε, ὑπεσχέθη νά ἀλλάξη τρόπο ζωῆς καί εἰσῆλθε ἀνεμπόδιστα γιά νά προσκυνήση τόν Γολγοθά καί τόν Πανάγιο Τάφο. Ἡ μετάνοιά της ὁλοκληρώθηκε μέ τήν ἄσκησι καί τά δάκρυα μετανοίας σαράντα ἑπτά χρόνια στήν ἔρημο, μέ ἀποτέλεσμα νά γίνη ἐπί γῆς ἄγγελος.
Ἡ Ἐκκλησία μας αὐτή τήν Κυριακή, πρό τῶν πυλῶν τοῦ Πάσχα, μᾶς φωνάζει κανείς νά μήν ἀποθαρρυνθῆ. Προϋπόθεσι, μᾶς λέει, γιά νά ζήσουμε τά Ἄχραντα Πάθη καί τήν Ἀνάστασι τοῦ Κυρίου μας, εἶναι ἡ εἰλικρινής μετάνοια. Ἀλλά καί ποτέ νά μήν διστάζουμε νά προχωρήσουμε στήν μετάνοια, ἕνεκα τῶν πολλῶν μας ἁμαρτημάτων. Ἡ εἰλικρινής μετάνοια τά πάντα συγχωρεῖ καί ἀπαλείφει.
Ὅλο τό Τριώδιο καί ἰδιαιτέρως ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστή παρουσιάζει καί πέντε πρωτοτυπίες λατρευτικῶν συνάξεων καί κοινῆς προσευχῆς. Αὐτές εἶναι:
Α. Οἱ Κατανυκτικοί Ἑσπερινοί. Ἔτσι ὀνομάζονται οἱ ἑσπερινοί τῶν Κυριακῶν ἀπό τῆς Κυριακῆς τῆς Τυρινῆς, ἀπό σήμερα τό ἀπόγευμα δηλαδή, ἕως τό ἀπόγευμα τῆς πέμπτης Κυριακῆς τῶν Νηστειῶν. Κάθε κατανυκτικός ἑσπερινός ἀποτελεῖ τήν ἔναρξι τῆς νέας ἑβδομάδος καί εἶναι, κατ’ ἐξοχήν, ἀκολουθία κατανύξεως καί μεγάλης πνευματικῆς ὠφέλειας.
Β. Τό Μέγα Ἀπόδειπνο. Καθ’ ὅλη τήν Μεγάλη Τεσσαρακοστή τά ἀπογεύματα ἀπό Δευτέρα ἕως καί Πέμπτη ψάλλεται τό Μέγα Ἀπόδειπνο. Τήν Παρασκευή, τό Σάββατο καί τήν Κυριακή ψάλλεται τό Μικρό Ἀπόδειπνο. Τό Μεγάλο Ἀπόδειπνο εἶναι ἀκολουθία κατ’ ἐξοχήν κατανυκτική, ἀφυπνιστική, ἡ ὁποία διδάσκει, ἐνισχύει καί καλλιεργεῖ τήν καρδιακή προσευχή καί ἀναζωπυρώνει τήν εὐλάβεια τῶν χριστιανῶν.
Γ. Ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος. Δεκατρεῖς αἰῶνες ἔχουν περάσει ἀπό τότε πού γράφηκε. Καί ὅμως ὁ Ὕμνος αὐτός, ὄχι μόνο δέν λησμονήθηκε, ἀλλά ἀκούγεται μέ βαθειά εὐλάβεια καί παρακινεῖ σέ θερμή ἱκεσία πρός τήν Παναγία μας. Εἶναι ποίημα καθαρά χριστιανικό καί ἑλληνικό. Εἶναι ὁ παιάνας τῆς νίκης τῶν Ἑλλήνων κατά τῶν βαρβάρων, ἀλλά καί τῶν χριστιανῶν κατά τῶν ἀοράτων δρακόντων τῆς ἁμαρτίας. Εἶναι μοναδικοῦ κάλλους ὕμνος πρός τήν Κυρία Θεοτόκο, τήν μεγάλη μας μητέρα καί σώτειρα.
Μέσα ἀπό τούς στίχους τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου διαφαίνεται τό πῶς ἡ θερμή πίστις τῶν Ἑλλήνων ἔγινε ἀπόρθητο τεῖχος τοῦ Γένους μας κατά τήν μακραίωνη ἱστορία του. Αὐτή ἡ θερμή πίστι ἀπετέλεσε τόν λιμένα, ὅπου πάντα κατέφευγε τό δοῦλο Γένος. Καί αὐτή ἡ πίστι ἔφερε τήν ἀγάπη καί τήν σκέπη τῆς Παναγίας μας, ἡ ὁποία καί τό μυστήριο τῆς σωτηρίας μας διηκόνησε καί τήν Πατρίδα μας ἔσωσε ἀπό τούς βαρβάρους καί τόν ἀφανισμό.
Δ. Ὁ Μέγας Κανών. Ὀνομάζεται Μέγας γιατί ἀποτελεῖται ἀπό διακόσια τριάντα τροπάρια. Εἶναι ποίημα τοῦ ἁγίου Ἀνδρέα τοῦ Κρήτης καί παρελαύνουν μέσα στούς ὕμνους του ὅλες οἱ μορφές τῆς Παλαιᾶς καί τῆς Καινῆς Διαθήκης. Ὅλες οἱ μορφές μᾶς διδάσκουν νά μιμηθοῦμε τίς πράξεις τῶν δικαίων καί νά ἀπορρίψουμε ἐκεῖνες τῶν ἁμαρτωλῶν. Καθώς ἀκούει κανείς τά τροπάρια τοῦ Μεγάλου Κανόνος νομίζει πώς ζεῖ τήν δική του ἐξομολόγησι καί παροτρύνεται νά ζήσῃ τή δική του προσωπική μετάνοια. Ὁ Μέγας Κανών ψάλλεται τμηματικά σέ τέσσερα μέρη μέ τό Μεγάλο Ἀπόδειπνο τήν καθαρά ἑβδομάδα καί ὁλόκληρος τό ἑσπέρας τῆς Τετάρτης τῆς Ε’ Ἑβδομάδος τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς.
Ε. Οἱ Θεῖες Λειτουργίες τῶν Προηγιασμένων Δώρων. Ἡ Θεία Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων εἶναι πολύ παλαιά. Καθιερώθηκε καί ἐπιβλήθηκε ἀπό τήν Πενθέκτη Οἰκουμενική Σύνοδο κατά τό ἔτος 691 μ.Χ. μέ τόν 52ο κανόνα της. Σκοπός της εἶναι ἡ θεία Κοινωνία τῶν χριστιανῶν κατά τήν Μεγάλη Τεσσαρακοστή.
Εἶναι γνωστό ὅτι τήν περίοδο αὐτή, λόγω τοῦ πενθίμου χαρακτῆρος καί κλίματός της, δέν τελεῖται κατά τίς καθημερινές ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἱεροῦ Χρυσοστόμου καί τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, ἐκτός Σαββάτου καί Κυριακῆς. Οἱ πρῶτοι χριστιανοί κοινωνοῦσαν τουλάχιστον τέσσερις φορές τήν ἑβδομάδα. Γιά νά κοινωνοῦν, λοιπόν, καί ἐνδιαμέσως, καθιερώθηκε νά αγιάζεται ὁ ἅγιος ἄρτος τό Σάββατο ἤ τήν Κυριακή καί νά προσφέρεται προηγιασμένος. Ἔτσι κοινωνοῦσαν οἱ πιστοί πού ἤθελαν καί τίς ἄλλες ἡμέρες.
Ἀγαπητοί πατέρες καί ἀδελφοί, πλησιάζουμε στά προπύλαια τῶν ἑορτῶν τοῦ Πάσχα. Ἔφθασε ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστή.
Θέλω θερμά νά παρακαλέσω ὅλους καί ὅλες σας, ἀλλά καί τά παιδιά μας. Ἐλᾶτε ἐφέτος νά παρακολουθήσουμε ἀνελλιπῶς ὅλες τίς ἀκολουθίες τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, νά τίς ζήσουμε μέ πίστι, μέ προσευχή, μέ κατάνυξι, μέ προσοχή. Μή φοβώμαστε. Δέν θά κουρασθοῦμε. Θά νοιώσουμε γλυκύτητα παρουσίας Ἁγίου Πνεύματος, θά ἐνισχυθοῦμε πολύ, θά ζήσουμε ἀληθινά τήν Μεγάλη Τεσσαρακοστή.
Ἄν τό θελήσουμε, τό Πάσχα αὐτό θά ζήσουμε οὐράνιες χαρές καί ἡ πνευματική μας ἀναγέννησι θά εἶναι δῶρο θείας χάριτος, δῶρο σωτηρίας. Ἀμήν.
Μετά πολλῶν πατρικῶν εὐχῶν
γιά μιά εὐλογημένη Μεγάλη Τεσσαρακοστή,
Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ
† Ο ΑΙΤΩΛΙΑΣ ΚΑΙ ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΚΟΣΜΑΣ